Zelfs 12 jaar na dato heeft een 4-jaar durende supplementinname nog effect:de fascinerende krachten van de epigenetica

Uit een studie die 21 augustus 2018 is verschenen, blijkt dat de weldadige effecten van een supplementinname van selenium en Q10 zich ook 12 jaar nadat men gestopt is nog openbaren. Mensen die deze behandeling gedurende 4 jaar hadden gevolgd, blijken ook vandaag de dag nog 40% minder kans te hebben om te overlijden aan een hart- en vaataandoening dan de oorspronkelijke controlegroep. Dit betekent dat er zich bij de personen die de supplementen in hebben genomen structurele veranderingen hebben voorgedaan die ook vandaag de dag nog aanwezig zijn.

De preventieve kracht van co-enzym Q10 en selenium bij hartziekten

De oorspronkelijke studie had betrekking op 443 mensen die ouder waren dan 50 jaar. Ze werden in twee groepen verdeeld. De eerste groep moest dagelijks 200 mg van het co-enzym Q10 nemen en 200 mcg selenium. De tweede groep moest dagelijks tabletten innemen die geen enkele werkstof bevatten. De onderzoekers volgenden beide groepen meer dan 12 jaar en ze ontdekten dat de eerste groep 40% minder kans had om te overlijden aan hart- en vaatziekten dan de tweede groep. Naarmate ze ouder werden, namen deze positieve effecten zelfs toe. Met behulp van echografisch onderzoek konden de wetenschappers eveneens aantonen dat er een groeiend verschil was voor wat betreft de hartfunctie. "Het is opvallend hoe lang de effecten aanhouden, met name bij vrouwen", aldus dokter Mark Miller, directeur van Kaiviti Consulting LLC. "En dat geldt eens te meer voor mensen die een verhoogd risico lopen, zoals diabetici, mensen met een hoge bloeddruk, of mensen die een ernstige functiestoornis van het hart hebben. Maar echt spectaculair is het feit dat de verschillen tussen de behandelde- en niet-behandelde personen blijven groeien. De weldadige effecten nemen toe naarmate de tijd vordert.

Door welk mechanisme kunnen de effecten zo lang aanhouden? Het zou kunnen dat selenium en het co-enzym Q10 de manier waarop de genen gelezen en gebruikt worden voorgoed hebben veranderd, zonder dat de genen gedenatureerd zijn. Het gaat hierbij om moleculen die in staat zijn een cel aan te geven welke genen er gebruikt moeten worden, en welke er juist niet gebruikt moeten worden. We noemen deze stoffen 'epigenetische factoren'. Volgens de theorie van dokter Miller zouden selenium en co-enzym Q10 mogelijk de expressie van de genen beïnvloeden. Dit zou ervoor zorgen dat de mensen die het supplement hadden ingenomen een andere route konden nemen, een route die minder risicovol was op het gebied van hart- en vaatziekten. Na verloop van tijd wijkt deze route steeds meer af van de route van de controlegroep. Men vermoedt dat de stoffen de expressie hebben gewijzigd van genen die gerelateerd zijn aan oxidatieve stress, ontstekingen en de werking van de mitochondriën.

Het seleniumtekort en de verarmde bodem

Selenium is een onmisbaar mineraal voor het menselijk lichaam. Toch hebben we maar kleine hoeveelheden nodig om het lichaam optimaal te laten werken. Voor de inname van selenium zijn we afhankelijk van de voeding, want ons lichaam kan het zelf niet kan aanmaken. Dit oligo-element speelt een essentiële rol voor het immuunsysteem en de schildklier, maar het helpt het lichaam vooral met de aanmaak van lichaamseigen antioxidanten, zoals glutathion-peroxidase en diverse selenoproteïnen. Laatstgenoemde stoffen beschermen onze lichaamscellen non-stop tegen schade door vrije radicalen.

Europa heeft, in tegenstelling tot Amerika en Canada, een bodem die bijzonder arm is aan selenium (1-2). Dat is nogal problematisch, want het seleniumgehalte in granen en groente is direct afhankelijk van de hoeveelheid selenium in de grond waarop de gewassen groeien. Het gehalte aan selenium in het serum van de Europeanen ligt systematisch onder de 90 μg/L, terwijl onderzoekers vermoeden dat een gehalte van 90 tot 140 μg/L (3) noodzakelijk is voor een optimale productie van selenoproteïnen. Om die reden heeft men in Finland in 1984 een programma opgezet waarbij de mest verrijkt werd met selenium. De hoeveelheid selenium in de voeding werd hiermee verdrievoudigd en de incidentie van hartziekten nam af. In het Verenigd Koninkrijk daalde het seleniumgehalte in minder dan 20 jaar (4) van 60 µg/dag naar 34 µg/dag.

Te lage concentraties aan selenium in het serum worden in verband gebracht met het verlies aan spierkracht, een verhoogde kans op invaliditeit en een hoger risico op het krijgen van hart- en vaatziekten.

Waarom hebben we eveneens te weinig co-enzym Q10?

Het co-enzym Q10 wordt, in tegenstelling tot selenium, wel aangemaakt in ons lichaam. De functie van co-Q10 is even belangrijk als die van selenium. Het is een krachtige antioxidant die bepalend is voor de aanmaak van energie in de cellen, en dan met name de aanmaak van het beroemde energiemolecuul ATP. Er is veel onderzoek gedaan naar de rol van dit enzym op de cognitie, de gezondheid van hart- en bloedvaten en het verouderingsproces. Men blijft het molecuul echter beschouwen als een voedingssupplement en niet als een medicijn omdat het hier gaat om een natuurlijke molecuul waarop geen farmaceutisch patent kan worden aangevraagd. Hoewel het lichaam in staat is het molecuul zelf aan te maken, neemt de productie vanaf onze 20e levensjaar gestaag af. Wanneer we 80 zijn, vinden we nog maar helft van de oorspronkelijk hoeveelheid (5) in het spierweefsel van het hart.

In verschillende onderzoeken is naar voren gekomen dat het molecuul de systole en diastole bloeddruk kan verlagen zonder merkbare bijwerkingen bij een dosis tussen de 120 en 200 mg per dag. Omdat het van nature voorkomt in ons lichaam, wordt het beschouwd als een volledig veilig molecuul, ook op de langere termijn (6).

De synergie tussen selenium en co-enzym Q10

Onderzoekers hebben aangetoond dat er sprake is van een synergie tussen selenium en co-enzym Q10 (7). Om goed functionerende selenoproteïnen aan te maken, heeft het lichaam voldoende co-enzym Q10 nodig. Maar om co-enzym Q10-moleculen te activeren, is er voldoende selenium nodig. Europeanen van boven de 50 hebben dus meer kans op een seleniumtekort (hetgeen in verband gebracht wordt met een grotere overlijdenskans door hart- en vaatziekten (8)). Ook hebben ze een grotere kans op een tekort te ontwikkelen van het co-enzym Q10 (doordat de lichaamseigen productie daalt). Ze kunnen eenvoudigweg niet profiteren van de krachtige en gunstige synergie die het lichaam een duurzame en preventieve bescherming biedt tegen hart- en vaatziekten.

Hoe kunnen we dit probleem oplossen?

Wie hart- en vaatziekten wil voorkomen, helpt zijn lichaam het meest door te zorgen voor een sterk natuurlijk verdedigingsmechanisme. Hiervoor is het mogelijk hetzelfde programma van supplementinname te volgen als de mensen uit de hierboven genoemde studie. Daarnaast kunnen we nog een paar maatregelen nemen.

• Neem 3 tot 6 softgels met Coenzym Q10 30 mg per dag tijdens de maaltijd. Dit aanvullende voedingsmiddel is verpakt in een lipidehoudende drager, waardoor het lichaam het gemakkelijker op kan nemen. Omdat het hier gaat om een molecuul dat moeilijk te produceren is, zit er vaak een behoorlijk prijskaartje aan. U kunt dus maar beter kiezen voor een vorm met een maximale biologische beschikbaarheid...
• Neem elke dag een tablet L-selenomethionine 200 mcg tijdens de middag- of avondmaaltijd. Woont u op het Amerikaanse continent, neem dan eerst contact op met een gezondheidsprofessional: het kan namelijk zo zijn dat uw seleniumgehalte reeds voldoende is.
• Probeer af te vallen indien u te zwaar bent, en richt u daarbij vooral op het vet in de buikregio: dit zogenaamde viscerale vet heeft van alle lichaamsvet het meest schadelijke effect voor het hart. De tailleomvang zou bij mannen idealiter onder de 94 cm, en bij vrouwen onder de 80 cm moeten liggen. Het lijkt erop dat yoga een interessante activiteit kan zijn voor wie dit wil bereiken: het draagt bij aan de preventie van hart- en vaatziekten en vermindert recidieven (9), met name doordat het de toename van lichaamsgewicht terugdringt die gerelateerd is aan het ouder worden.
• Neem elke dag twintig minuten om te ontspannen en eventuele stress te verminderen, het liefst 's ochtends vroeg of 's avonds, een uur voor het slapen gaan.
• Zorg ervoor dat het lichaam over voldoende omega-3-vetzuren kan beschikken: minimaal 500 mg voor gezonde mensen (oftewel 2 tot 3 porties vette vis per week) en 800 tot 1000 mg voor mensen met hart- en vaatproblemen (oftewel 2 tot 3 porties vette vis per week plus een supplementinname van omega-3 van een hoogwaardige kwaliteit) (10). De EFSA heeft omega-3 officieel erkend als stof die een gunstig effect heeft op de gezondheid van hart- en bloedvaten.

De belangrijkste studie in dit artikel

Alehagen, Urban et al. “Still Reduced Cardiovascular Mortality 12 Years after Supplementation with Selenium and Coenzyme Q10 for Four Years: A Validation of Previous 10-Year Follow-up Results of a Prospective Randomized Double-Blind Placebo-Controlled Trial in Elderly.” Ed. Doan TM Ngo. PLoS ONE 13.4 (2018): e0193120. PMC. Web. 21 Aug. 2018.

Referenties

1. Rayman MP. Selenium and human health. Lancet. 2012;379(9822):1256–68. Epub 2012/03/03. doi: 10.1016/S0140-6736(11)61452-9 .
2. U.S. Department of Agriculture ARS. Nutrient Intakes from Food: Mean amounts conusmed per individual, one day, 2005–2006. www.ars.usda.gov/ba/bhnrc/fsrg
3. Van Cauwenbergh R, Robberecht H, Van Vlaslaer V, Deelstra H. Comparison of the serum selenium content of healthy adults living in the Antwerp region (Belgium) with recent literature data. J Trace Elem Med Biol. 2004;18(1):99–112. Epub 2004/10/19. doi: 10.1016/j.jtemb.2004.04.004 .
4. Rayman MP. Dietary selenium: time to act.BMJ. 1997 Feb 8;314(7078):387-8. Texte intégral : http://bmj.bmjjournals.com
5. Kalen A, Appelkvist EL, Dallner G. Age-related changes in the lipid compositions of rat and human tissues. Lipids. 1989;24(7):579–84. Epub 1989/07/01
6. Hidaka T, Fujii K, et al. Biofactors. Safety assessment of coenzyme Q10 (CoQ10). 2008;32(1-4):199-208. Review.
7. Xia L, Nordman T, Olsson JM, Damdimopoulos A, Bjorkhem-Bergman L, Nalvarte I, et al. The mammalian cytosolic selenoenzyme thioredoxin reductase reduces ubiquinone. A novel mechanism for defense against oxidative stress. J Biol Chem. 2003;278(4):2141–6. doi: 10.1074/jbc.M210456200 .
8. Alehagen U, Johansson P, Bjornstedt M, Rosen A, Post C, Aaseth J. Relatively high mortality risk in elderly Swedish subjects with low selenium status. Eur J Clin Nutr. 2016;70(1):91–6. doi: 10.1038/ejcn.2015.92
9. Jayasinghe SR. Yoga in cardiac health (a review). Eur J Cardiovasc Prev Rehabil 2004 Oct;11(5):369-75.
10. Hooper L, Thompson RL, et al. Risks and benefits of omega 3 fats for mortality, cardiovascular disease, and cancer: systematic review. BMJ. 2006 Apr 1;332(7544):752-60.