Hoe heb je dat kunnen eten?

Soep uit zakjes, gereconstitueerde ham, smakeloze kant-en-klaar-maaltijden vol toevoegingen, mierzoete desserts van poedermelk... Als onze kleinkinderen over een paar decennia ontdekken wat we aan het begin van de 21e eeuw aten, dan vallen ze om van verbazing. In dat waanzinnige tijdperk vol 'fake voedingssmiddelen' krijgen we maar de helft van de noodzakelijke dagelijkse hoeveelheid aan voedingsstoffen binnen. Wij zitten helaas nog midden in die tijd en het zal nog wel even duren voordat dit 'armzalige voedsel' van ons bord verdwijnt.

Maar het tij lijkt te keren. Franse onderzoekers volgden gedurende 8 jaar 100.000 mensen en hebben een relatie vastgesteld tussen de consumptie van sterk bewerkt voedsel (ultra processed food) en de toename van de kans op kanker¹. Wanneer u opeens besluit 10% meer van dit sterk bewerkte voedsel te gaan eten, dan stijgt de algehele kans op kanker met maar liefst 12%. Een studie die gepubliceerd werd in het blad British medical Journal (BMJ) heeft de reeds bestaande argwaan rondom dit soort voedsel alleen nog maar versterkt, met name in het kader van obesitas, diabetes, hoge bloeddruk, ontstekingsziekten en hart- en vaataandoeningen.

Welke producten schuilen er achter de deze 'ultra processed foods'?

Weet u niet welke producten er precies bewerkt zijn? Ga dan naar de supermarkt en probeer eens te bekijken van welke producten de basisstructuur volledig is veranderd. We hebben het hier niet over bewerkt voedsel zoals kaas, brood of pasta, maar over voedingswaren die niets natuurlijks meer hebben, zoals de producten met een oneindige lijst ingrediënten op de verpakking, en de producten waaraan een enorme hoeveelheid verzadigd vet, zout, suiker, glucosesiroop, conserveringsmiddelen is toegevoegd, om nog maar te zwijgen van het arsenaal aan additieven dat het product een enigszins normale smaak en vorm moet geven. U kunt er eenvoudigweg niet omheen! Sommige schappen bevatten louter bewerkte producten (men schat dat zo'n 80% van de verpakte producten in de supermarkt bewerkt is²).

Voordat deze moderne, technische term opkwam, noemde men dit soort voedsel ook wel junkfood, of een vette hap. Gevulde koekjes, bewerkte graanproducten, fast food , margarine, chips, worsten, ijs, witbrood, nuggets, aperitiefzoutjes... de lijst is schier oneindig. De marketing en exploitatie van de voedingsindustrie is erop gericht zoveel mogelijk verlangen naar het consumeren van deze gemakkelijke producten te creëren, oftewel voor deze massaal geproduceerde (en dus lucratieve) voedingsmiddelen die qua voedingswaarde geheel niet interessant zijn.

Hoe herkennen we ultra processed food?

Wetenschappers wilden hierover duidelijk zijn en hebben verschillende criteria in het leven geroepen³:

• het gaat om voedingsmiddelen die op industriële wijze op basis van vijf of meer ingrediënten geproduceerd worden (bijvoorbeeld: gehydrogeneerde olie, gehydrolyseerd eiwit, maltodextrine, sojalecithine, rijstzetmeel, glucosesiroop, invertsuiker, en nog vele andere ingrediënten).
• Ze bevatten additieven die tot doel hebben de zintuiglijke waarneming te benaderen van 'echte' voeding of die de ongewenste zintuiglijke waarneming maskeren van de eindproducten.
• Het zijn producten die door de natuur niet op deze wijze worden aangeboden: ze worden gemaakt door verschillende elementen opnieuw te combineren. De producten worden soms zodanig bewerkt, dat het basisbestanddeel niet meer te herkennen is.
• Ze worden aantrekkelijk en hypermodern verpakt en worden voorzien van allerlei marketingboodschappen en slogans.

Uiteraard zijn sommige van deze producten nuttig in bepaalde situaties (overlevingsrantsoenen voor het leger, snoepjes, speciaal eten voor sportprestaties of voor feesten), maar het zou dan in elk geval niet meer dan 50% van onze dagelijkse calorie-inname moeten beslaan. Dat is vandaag de dag helaas wel het geval.

Overigens zijn er Braziliaanse onderzoekers geweest die hebben aangetoond dat het gezondheidsrisico van het eten van dit soort producten al significant toeneemt wanneer het meer dan 13% van de totale calorie-inname beslaat⁴...

Wat verandert er door deze studie?

Het is de eerste studie die daadwerkelijk het risico op kanker bij de mens in kaart heeft gebracht, al waren er reeds eerder testen bij dieren gedaan die wezen op mogelijke carcinogene effecten van een aantal bestanddelen van ultra processed food. Er is nog meer onderzoek nodig om onomstotelijk aan te tonen dat de producten kankerverwekkend zijn.

De lobby van de voedingsmiddelenindustrie zal nu een klassieke verdedigingsstrategie op poten zetten, die we reeds kennen uit het verleden, toen bepaalde industrieën in verband werden gebracht met het verkopen van kankerverwekkende grondstoffen of voedingsmiddelen.

We schetsen even een schoolboekvoorbeeld van zo'n strategie:

Doel: Doorgaan met het promoten van een product waarvan met weet dat het schadelijk is, tijd winnen om zo lang mogelijk winst te kunnen maken.
Fase 1: Zolang de gevaren nog niet door de volledige wetenschappelijke gemeenschap zijn erkend: betwist alle studies met behulp van experts en hamer op het gebrek aan bewijzen.
Fase 2: Relativeer de gevaren, toon je bereid om de risico's te verminderen (door de samenstelling van de producten te veranderen of door extra veiligheidsmaatregelen in te stellen).
Fase 3: Geef toe dat er een gezondheidsrisico is, maar onderstreep dat het product andere voordelen heeft, sterker nog: probeer mensen ervan te overtuigen dat de maatschappij niet zonder dit product kan.

Elk van deze fases wordt zo lang mogelijk uitgesponnen om de productie en promotie van dit product zo lang mogelijk te kunnen voortzetten. Naarmate de tijd verstrijkt en er steeds bekend wordt, gaan de spelers bijna onmerkbaar over met naar het verspreiden van desinformatie: we zien dan een klassieke verschuiving van het niet-schadelijk zijn van een product (of het niet bestaan van bewijzen) naar een soort van 'beschermingsmaatregel' bij het gebruik van het product ('teveel is niet goed')

Ze kunnen deze strategie toepassen omdat er wel 10 tot 40 jaar tussen de blootstelling aan de risicovolle stoffen en het uiteindelijke ontstaan van ziekten kan zitten. Een gunstige omstandigheid bij desinformatie.

Wie wil begrijpen en bevatten wat er mogelijk gebeurt met ultra pocessed food, hoeft alleen maar de lobby-activiteiten te volgen van de 3 risicofactoren die door de CIRC (onderzoeksinstituut van de WHO) ingedeeld zijn bij groep 1.

1) Tabaksindustrie

Waarschuwing: In 1950 publiceerden de Engelsen Doll en Hill een eerste studie waarin een link werd gelegd tussen roken en longkanker.
Fabrikanten ontdekten vanaf 1953 hetzelfde in hun onderzoekscentra.
Fase 1: Ze zetten perscampagnes op waarin deze eerste wetenschappelijke feiten ontkend werden en waarbij men onderzoeken probeerde aan te halen die de feiten moesten ontkrachten.
Voorbeeld: In Le Nouvel Observateur van 24 februari 1975 verklaart Pierre Millet, directeur van SEITA (toenmalige Franse tabaksgigant): "De relatie tussen tabaksmisbruik en bepaalde ziekten (hart- en vaatziekten, kanker...) is nooit wetenschappelijk aangetoond. [...] iedereen wijt het aan de tabak. Maar tabak is hiervoor niet meer of minder verantwoordelijk dan andere [...] “.

Fase 2: Begin jaren 80 wordt tabak unaniem gezien als schadelijk voor de gezondheid. De tabaksindustrie besluit een nieuwe weg in te slaan, namelijk die van het minimaliseren van het belang en het geruststellen van de rokers.
Eind 1996, algemeen directeur van SEITA, M. Comolli verklaart: "Natuurlijk is het zo dat rook hinderlijk kan zijn voor een niet-roker, maar de kans op een ernstige aandoening is tot op heden niet aangetoond. “
Fase 3: Vanaf de jaren 90 geeft de tabaksindustrie dan eindelijk toe dat er risico's zijn, maar het zet de sigaret weg als een 'klein pleziertje' dat stress kan verminderen, net als een stukje chocolade, een kop koffie of een glaasje wijn5.
Voorbeeld : "In plaats van geobsedeerd te zijn door de gezondheid, zou de wereld geobsedeerd moeten zijn door plezier, want dat bevordert een goede gezondheid", zo valt te lezen in een memo van Philip Morris dat is opgeduikeld uit de 'tabacco documents'.

2) Asbestindustrie

Waarschuwing: In het begin van de 20e eeuw komt de arbeidsinspectie met vermoedens dat asbest beroepsziekten kan veroorzaken.
Fase 1: De asbestindustrie ontkent en verdoezelt decennia lang wat zij zelf als eerste ontdekten, namelijk dat asbest kankerverwekkend was. Publicaties van onderzoekers worden verhinderd en er worden gigantische campagnes met desinformatie gelanceerd⁶.
Fase 2: Vanaf 1975 stapelen de onderzoeken zich op en de asbestindustrie geeft toe dat er risico's kleven aan het gebruik. Men zegt daarbij echter dat het mogelijk is zich hiertegen te beschermen door voorzorgsmaatregelen te nemen. Ze onderstrepen nog eens dat er geen alternatief is voor asbest en dat de asbestindustrie voor veel werkgelegenheid zorgt.
Voorbeelden: "De gegevens waarover we nu beschikken, ondersteunen niet de stelling dat bepaalde aandoeningen of functionele problemen ontstaan als gevolg van blootstelling aan asbest in concentraties zoals we die kennen in gebouwen. “
"De blootstelling aan lage asbestconcentraties levert dan ook geen gevaar op voor de gezondheid. De paniek die er nu heerst, is ongekend en de kosten voor het verwijderen van asbest zijn belachelijk. ", aldus Mevr. Sussman, een van de spelers op het toneel van de asbestindustrie in februari 1990.

Fase 3: Sinds 1993 geldt er in Nederland een totaalverbod op het gebruik van asbest. De asbestindustrie voert een juridische strijd tegen het verbod en verplaatst de markt naar andere landen (zoals China en Rusland).

3) Industrie van de fijne vleeswaren

Het 3e voorbeeld is het toegevoegde nitriet en nitraat in fijne vleeswaren en sommige vleesproducten. Nitriet en nitraat worden geïnjecteerd in vlees om het pekelproces te versnellen. Door de toevoeging van kaliumnitraat aan ham wordt de pekelduur teruggebracht van 9 maanden naar 90 dagen. Dit zorgt voor een snellere omzet en meer winst. Natriumnitriet is nog krachtiger en werkt nog sneller. Wanneer nitraat en nitriet worden afgebroken, verbinden ze zich echter met organische bestanddelen waardoor er kankerverwekkende stoffen kunnen ontstaan.

Waarschuwing: Vanaf 1924 beschouwen Franse medische instanties het gebruik van nitriethoudende stoffen in fijne vleeswaren als potentieel gevaarlijk.

Fase 1: De industrie blijft herhalen dat er geen bewijs is dat nitriethoudende vleeswaren schadelijk zouden zijn voor de gezondheid.

Fase 2: Vanaf 1975 weten kankerdeskundigen dat het gebruik van nitriethoudende conserveringsmiddelen de ontwikkeling van tumoren bevordert. De lobby van de vleeswarenindustrie geeft dit toe, maar zegt dat die risico's uiterst klein zijn.
Voorbeeld: In 1992 maakt de pers van de vleesindustrie de waarschuwing belachelijk in het blad Farmers weekly: "Om blootgesteld te worden aan de kans op kanker, zou een man van een gemiddeld postuur elke dag 11,35 ton spek moeten eten". Vervolgens wordt het risico jarenlang geminimaliseerd.
"We vinden het onnodig om mensen te waarschuwen voor de consumptie van vleeswaren en aan te dringen op een beperktere consumptie, aangezien de industrie oneindig kleine hoeveelheden nitriet gebruikt. Bovendien wordt er ascorbinezuur (vitamine C) toegevoegd aan de zoutoplossing om daarmee de negatieve effecten tegen te gaan.", aldus Hélène Doucet Leduc. in 1992.

Fase 3: In 2007 raadt het World Cancer Research Fund aan fijne vleeswaren volledig te mijden. In 2015 deelt het Internationale Agentschap voor Kankeronderzoek fijne vleeswaren in bij categorie 1 (oftewel, de groep die bewezen carcinogeen is voor de mens). Het agentschap komt tot dit besluit na 30 jaar van epidemiologisch onderzoek en meer dan 800 wetenschappelijke testen. Volgens het agentschap kan een portie van 50 gram aan fijn vleeswaren de kans op dikke darmkanker met 18% doen toenemen (een van de meest voorkomende kankersoorten in Nederland).

Vanaf dat moment worden er verschillende nieuwe strategieën toegepast.

• Men pretendeert dat het onmogelijk is fijne vleeswaren te maken zonder gebruik te maken van nitriethoudende additieven: het zou zelfs de enige manier zijn waarop men botulisme zou kunnen bestrijden. In Europa zijn er echter honderden fabrikanten die zonder nitriethoudende additieven werken. Hun geheim? Ze nemen de tijd en vertrouwen op de traditionele kennis.
• Men noemt voortdurend voor hoeveel werkgelegenheid de voedselindustrie zorgt (440.926 werknemers).
• Men benadrukt dat elk mens recht heeft op een pleziertje en zich best af en toe mag bezondigen aan 'ouderwets lekker eten'(in de trend van "dood gaan we allemaal, dan kunnen we maar beter genieten van lekker eten").

4) De voedingsmiddelenindustrie

Voor ultra processed food geldt dat de strategie die vandaag de dag wordt toegepast, lijkt op de voorgaande strategieën, zeker wanneer onderzoek in de toekomst uitwijst wat we altijd al vreesden: deze ultra processed foods zijn in feite tikkende tijdbommen. In afwachting van wat komen gaat, bevindt de strategie zich nu nog in fase 1: en masse ontkennen:

Cahterine Chapalain, algemeen directrice van Ania (de Franse nationale bond voor de voedingsindustrie) is al begonnen met het opzetten van de eerste aanval: "er is slechts een keer een oorzakelijke verband gelegd tussen ultra processed food en de toename van het risico op kanker". In hetzelfde blad verscheen een ondersteunend stuk van twee wetenschappers die reageerden op deze studie, die een paar dagen eerder was gepubliceerd. Volgens de wetenschappers was de studie 'gekleurd' door factoren als roken en fysieke activiteit, en het was belangrijk hieruit niet 'te snel conclusies te trekken'. Wie wat verder kijkt, ziet echter dat een van de schrijvers van het stuk op zijn minst de schijn van belangenverstrengeling wekt: hij heeft namelijk een subsidie ontvangen van AstraZeneca, een internationaal biofarmaceutisch bedrijf dat door zijn activiteiten op het gebied van voedingsmiddelentechnologie heeft bijgedragen aan het ontstaan van gigant Syngenta⁷.

Wacht niet op fase 2: neem zelf het heft in handen

De huidige ontkenningsfase van de voedingsmiddelenindustrie kan nog wel even duren. Maar u hoeft niet af te wachten tot er een nieuwe waarschuwing komt!

U kunt namelijk vanaf nu kiezen om de hoeveelheid 'nepvoedingsmiddelen' te verminderen die uw gezondheid aantasten. En zwicht vooral niet voor de argumenten van de industrie:

U zorgt er niet voor dat de werkgelegenheid daalt: door te kiezen voor kwalitatief hoogwaardige producten, zorgt u dat andere sectoren beter gaan verdienen en draagt u bij aan een groter aanbod van gezond eten.

U hoeft echt niet af te zien: zelf koken met gezonde producten voelt zoveel beter, zeker wanneer u dat gevoel kunt delen met anderen.

Lukt het (bijvoorbeeld door tijdgebrek) niet om alle ultra processed foods te mijden? Probeer dan in elk geval zoveel mogelijk de bestanddelen te vermijden waarvan men vermoedt dat ze kankerbevorderend zijn of hart- en vaatziekten veroorzaken. Denk hierbij aan transvetten, pesticiden, zoetstoffen... Dit zijn allemaal chemische stoffen die de oxidatiestress in uw lichaam fors doen toenemen, hetgeen een belangrijke factor is voor de ontwikkeling van kanker. Wilt u deze stoffen mijden, dan zijn er twee oplossingen: verhoog de inname van groente en fruit (dat doet u vanzelf wanneer u de consumptie van ultra processed food terugdringt) en/of neem antioxidanten van natuurlijke oorsprong, zoals u die bijvoorbeeld vindt in de uitstekende samenstelling van AntiOxidant Synergy (extracten van dennenschors, druivenpit, granaatappel en duindoorn).

Wilt u meer weten over deze bewerkte voeding op uw bord? Dan vindt u het wellicht interessant om het uitstekende werk van dokter Anthony Fardet te lezen, een Franse wetenschapper op het gebied van preventieve en holistische voeding (Halte aux aliments ultra-transformés ! Mangeons vrai.

---

Referenties
1. Fiolet Thibault, Srour Bernard, Sellem Laury, Kesse-Guyot Emmanuelle, Allès Benjamin, Méjean Caroline et al. Consumption of ultra-processed foods and cancer risk: results from NutriNet-Santé prospective cohort BMJ 2018; 360 :k322 http://www.bmj.com/content/360/bmj.k322
2. Luiten, C. M., I. H. Steenhuis, et al. (2016). « Ultra-processed foods have the worst nutrient profile, yet they are the most available packaged products in a sample of New Zealand supermarkets », Public Health Nutr 19(3) : 530-538.
3. Monteiro, C., G. Cannon, et al. (2016). « The star shines bright » World Nutrition 7(1-3) : 28-38.
4. Louzada, M.L., Baraldi, L.G., Steele, E.M. et al. « Consumption of ultra-processed foods and obesity in Brazilian adolescents and adults », 2015, Prev Med 81:9-15.
5. Gérard Dubois, Le rideau de fumée : les méthodes secrètes de l’industrie du tabac. Seuil, 2003. Page 290.
6. Gisèle Umbhauer, « De l’amiante au chrysotile, une évolution stratégique de la désinformation », Revue d'économie industrielle, 131 | 2010, 105-132.
7. Monge Adriana, Lajous Martin. Ultra-processed foods and cancer BMJ 2018; 360 :k599