Chronische ontstekingen: slechte voeding laat zijn sporen na

Misschien heeft u wel eens een periode in uw leven gehad dat u het niet zo nauw nam met de gezonde voeding? Of heeft u eens een ongezond dieet gevolgd, omdat u op dat moment dacht dat u dat nodig had? Wellicht wist u niet beter, of hield u zich niet zo met uw gezondheid bezig. Het is wel te hopen dat deze 'onbezonnen' periodes' relatief kort waren. Een team van onderzoekers heeft namelijk aangetoond dat het westerse voedingspatroon (oftewel een dieet dat rijk is aan verzadigde vetten, zout, suiker en dierlijke eiwitten) ons lichaam als het ware herprogrammeert, waardoor het gevoeliger wordt voor ontstekingsbevorderende factoren¹.

Dat is een enorme wetenschappelijke stap voorwaarts, want vandaag de dag overlijden we niet meer zo vaak aan bacteriële infectieziekten, maar des te vaker aan ontstekingsziekten, zoals diabetes type II, obesitas en hart- en vaatziekten². Het zijn sluipende aandoeningen waarvan we nog niet altijd weten waardoor ze ontstaan, maar zeker is wel dat ze een link hebben met onze voeding en ons immuunsysteem³.

Wat gebeurt er als we niet nadenken over wat we eten?

Als we ons tegoed doen aan een overdaad van kant-en-klaarmaaltijden, bewerkte producten of zeer vette en suikerrijke producten, dan reageert ons immuunsysteem alsof het wordt aangevallen door bacteriën¹. Het aantal immuuncellen in het bloed neemt drastisch toe (met name de granulocyten en de monocyten) en het lichaam ontketent een ontstekingsreactie. Hoe kan deze schijnbaar overdreven reactie van het immuunsysteem verklaard worden?

Om het lichaam te beschermen tegen aanvallen van ziekteverwekkers, beschikken we over twee belangrijke technieken. De eerste techniek is nogal primair, maar erg snel. Sommige van onze cellen of eiwitten zijn in staat bepaalde vormen en patronen te herkennen die van nature door ons lichaam worden gezien als 'ziekmakend'. Het lichaam kan dergelijke patronen herleiden tot verschillende soorten aanvallers. De evolutie heeft de patronen als het ware vastgelegd in een soort archief. De receptor TLR4 bijvoorbeeld, die op het plasmamembraan van bepaalde immuuncellen zit, is in staat zich te binden aan een oppervlaktemolecuul dat voorkomt bij veel pathogenen bacteriën, zoals aan lipopolysacharide. Wanneer het lichaam een verdacht patroon detecteert, dan wordt er direct alarm geslagen. Er worden onmiddellijk cellen gerekruteerd die de aanvallers moeten opruimen. Dit gebeurt door fagocytose of door chemische verpulvering.

Maar deze techniek kent slechts een beperkt succes: het berust op zeer basale, zich steeds herhalende mechanismen die zich nooit aanpassen aan de ziekteverwekker. Je kunt over heel veel soldaten beschikken, maar als je niet over het juiste wapen beschikt om de vijand te doden, dan zul je niet succesvol zijn in je strijd. Gelukkig beschikt het lichaam over een tweede techniek: het adaptieve (of verworven) immuunsysteem, dat langzamer reageert, maar wel veel nauwkeuriger is. Het beschikt over specifieke immuuncellen, lymfocyten genaamd, die in staat zijn zich te binden aan bepaalde unieke en patronen, waarna de aanmaak van 'wapens op maat' opgestart wordt: antilichamen en cytotoxische T-lymfocyten. Dit zijn specifieke wapens die zijn ontwikkeld voor het bestrijden van een bepaalde ziekteverwekker. Ze zijn oneindig vaak aan te maken en het lichaam bewaart er altijd een reserve-exemplaar van, voor het geval de ziekteverwekker het in de toekomst in zijn hoofd zou halen het lichaam nogmaals aan te vallen.

Wanneer we het hebben over ongezonde voeding, dan treedt de eerste, meer rudimentaire techniek in werking. Onderzoekers hebben aangetoond dat een van de mechanismen van het lichaam waarmee het afwijkende patronen herkent abnormaal geactiveerd wordt. Het lijkt erop dat het immuunsysteem het voedingspatroon ziet als een bedreiging voor het lichaam. Deze 'verkeerde interpretatie' leidt tot de vorming van een eiwitcomplex dat 'inflammasome' wordt genoemd. Dit activeert een stortvloed aan ontstekingsreacties, en dan met name in de vorm van de aanmaak van ontstekingsopwekkende cytokines voornamelijk IL-1β en IL-18) ⁴.

Zolang het slechte voedingspatroon aanhoudt, blijft deze 'ontstekingsstatus' bestaan. De ontstekingen kunnen na verloop van tijd zelfs chronisch worden. Wanneer iemand echter zijn voedingspatroon verandert en kiest voor onbewerkte en gezonde producten, dan stopt de ontsteking en lijkt alles weer normaal te worden.

In werkelijkheid gaat het verhaal echter nog even verder. Slechte voeding laat namelijk zijn sporen na. Sporen die het lichaam tot aan het einde kunnen tekenen...

Hoe kan slechte voeding voor een sluipende transformatie van het lichaam zorgen?

Het immuunsysteem reageert niet alleen met een ontstekingsreactie op slechte voeding. Het zorgt ook voor wijzigingen in toekomstige immuunreacties! Dat laatste is een opzienbarende ontdekking.

Er is namelijk gebleken dat de 'inflammasome' een aantal genen activeert en wijzigt, genen die tot op dat moment nog niet waren gebruikt door het lichaam. Het betreft genen die inwerken op de proliferatie en de rijping van het aspecifieke immuunsysteem. Hoe gaat dat? Men vermoedt dat de chemische boodschappen die afgegeven worden door de 'inflammasome' (met name door IL-1 β) leiden tot veranderingen in de wijze waarop genetische informatie opgeslagen wordt. De informatie wordt hierdoor beter leesbaar en is voor het lichaam gemakkelijker te interpreteren. Het is alsof verborgen stukjes DNA op een goede dag opeens zichtbaar worden. We worden dan voor een voldongen feit gesteld, zo lijkt het. Dat is een opmerkelijk staaltje epigenetische verandering: de omgeving is blijkbaar in staat de expressie van genen te beïnvloeden. Maar wat zijn nu precies de gevolgen van deze veranderingen op de langere termijn?

Ten eerste lijken deze genen die geactiveerd worden tijdens de 'fastfoodperiode' lange tijd actief te blijven, ook wanneer u er radicaal gebroken heeft met uw slechte eetgewoonten. Ten tweede lijken deze genen te leiden tot een verhoogde gevoeligheid voor stoffen die een ontsteking opwekken. Ze lijken het organisme voor te bereiden op een sterkere immuunreactie doordat ze de aanmaak van aspecifieke inmmuuncellen stimuleren. Bovendien zorgen ze ervoor dat het lichaam in een soort 'overactieve status' blijft.

Wanneer die ontstekingsopwekkende stoffen echt schadelijk zijn, dan is deze overactieve status niet perse slecht. Het kan echter rampzalig zijn voor het lichaam indien het te gevoelig wordt voor stoffen die in werkelijkheid helemaal niet gevaarlijk zijn. Want deze overdreven gevoeligheid zou wel eens een rol kunnen spelen bij de ontwikkeling van bepaalde auto-immuunziektes. De opeenhoping van de eerstelijns afweercellen (met de macrofagen voorop) zijn samen met de lipiden uit het bloed de oorzaak van de zogenaamde plaquevorming die plaatsvindt bij atherosclerose. Deze chronische ontstekingsprocessen spelen vermoedelijk een rol bij de ontwikkeling van alle ontstekingsziekten.

Anders gezegd, wie vandaag de dag ongezond eet, zorgt ervoor dat het lichaam een krachtig, maar ook een uiterst gevoelig afweersysteem ontwikkelt. Maar deze 'hyperactieve' status is niet bepaald een zegen voor het lichaam! In tegendeel: het zorgt voor chronische en schadelijke ontstekingen, een toestand die we in deze moderne tijd helaas maar al te vaak zien. Tel daarbij de afname van de hoeveelheid fysieke activiteit, en we komen dicht bij een verklaring voor een van de verbijsterende conclusies van deze tijd, en dat op het moment dat de wetenschappelijke kennis enorme sprongen heeft gemaakt: de mensen die nu geboren worden, leven wellicht korter dan hun ouders.

Thomas Edison zei het 120 jaar geleden zo: "De arts van de toekomst zal het lichaam niet langer behandelen met medicijnen, maar zal ziekte vooral voorkomen en behandelen met behulp van voeding". Deze bewering van Edison lijkt elke dag dichter bij te komen door de resultaten van onderzoekswerk, maar we zijn er nog niet. Ondertussen kunt u er alles aan doen om deze stille ontstekingssituatie te bestrijden. Houd daarbij deze twee tips voor ogen:

- Zorg voor een uitgebalanceerde voeding die rijk is aan vezels, antioxidanten en plantaardige eiwitten, vermijd sterk bewerkte, vetrijke en suikerrijke voeding. - Ga ontstekingen tegen door het gebruik van passende producten, zoals InflaRelief Formula. Maak de darmflora sterker met probiotica die onstekingen tegengaan, zoals Bifidobacterium longum.

Referenties
1. Anette Christ, Patrick Günther, Mario A.R. Lauterbach, Peter Duewell, Debjani Biswas, Karin Pelka, Claus J. Scholz, Marije Oosting, Kristian Haendler, Kevin Baßler, Kathrin Klee, Jonas Schulte-Schrepping, Thomas Ulas, Simone J.C.F.M. Moorlag, Vinod Kumar, Min Hi Park, Leo A.B. Joosten, Laszlo A. Groh, Niels P. Riksen, Terje Espevik, Andreas Schlitzer, Yang Li, Michael L. Fitzgerald, Mihai G. Netea, Joachim L. Schultze, Eicke Latz. Western Diet Triggers NLRP3-Dependent Innate Immune Reprogramming. Cell, 2018; 172 (1-2): 162 DOI: >10.1016/j.cell.2017.12.013
2. GBD 2015 Mortality and Causes of Death Collaborators (2016). Global, regional, and national life expectancy, all-cause mortality, and cause-specific mortality for 249 causes of death, 1980-2015: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2015. Lancet 388, 1459–1544.
3. Ridker, P.M., Everett, B.M., Thuren, T., MacFadyen, J.G., Chang, W.H., Ballantyne, C., Fonseca, F., Nicolau, J., Koenig, W., Anker, S.D., et al.; CANTOS Trial Group (2017). Antiinflammatory therapy with canakinumab for atherosclerotic disease. N. Engl. J. Med. 377, 1119–1131.
4. Labzin, L.I., Lauterbach, M.A.R., and Latz, E. (2016). Interferons and inflammasomes: cooperation and counterregulation in disease. J. Allergy Clin. Immunol. 138, 37–46.