Bromelaïne, een proteolytisch enzym met vele goede eigenschappen

Bromelaïne wordt gewonnen uit ananas. In Europa wordt het gebruikt om het herstel te bevorderen na een operatie of een sportblessure. Ook gebruikt men het voor de behandeling van bijholteontsteking of aderontsteking. Naast al deze behandelingen wordt het eveneens gebruikt voor andere aandoeningen aan de aderen, voor artritis, voor reumatoïde artritis, voor colitis ulcerosa en voor dysmenorroe. Bromelaïne zorgt dat de absorptie van verschillende medicijnen verbeterd wordt, met name de opname van antibiotica, zoals amoxicilline of tetracycline.

Onder de oorspronkelijke bevolking van Zuid-Amerika en Midden-Amerika heeft de ananas al een lange geschiedenis als het gaat om het medicinale gebruik. Om verwondingen en huidbeschadigingen te behandelen, bracht men vaak een extract van fijngestampte stengel van ananas aan om ontstekingen tegen te gaan. Het sap van de ananas stond bekend om de kalmerende werking voor de maag en de rest van het spijsverteringsstelsel na het gebruik van alcohol.

Bromelaïne, het actieve ingrediënt van ananas, werd voor het eerst geïsoleerd in 1891. In 1957 werd het geïntroduceerd als therapeutisch supplement. Bromelaïne is een proteolytisch enzym met een bijzondere eigenschap: het kan namelijk eiwitten verteren. Het zit zowel in de steel van ananas als in vers ananassap.

In eerste instantie werd bromelaïne geproduceerd in Japan, Hawaï en Taiwan. Het overgrote deel van de eerste onderzoeken werden uitgevoerd in Japan en op Hawaï. Pas later raakten ook Europese onderzoekers geïnteresseerd in bromelaïne, en in 1995 nam het in Duitsland de 13e plaats in op de lijst van meest verkochte plantaardige stoffen.

Spierblessures en chirurgische ingrepen

Bromelaïne heeft een gunstige invloed op ontstekingen en lichte weefselblessures. Er is een eerste klinische test uitgevoerd bij 74 boksers met ecchymose in het gezicht en bloeduitstortingen bij de oogkassen, op de lippen, de oren, de borst en de armen. De boksers kregen viermaal daags gedurende vier dagen bromelaïne, of ze kregen bromelaïne totdat de ecchymose was verdwenen. Een controlegroep van 72 boksers kreeg een placebo. Van de boksers die bromelaïne namen was de ecchymose bij 58 boksers na vier dagen volledig verdwenen. De andere 16 boksers moesten de stof nog 8 tot 10 dagen innemen voordat de ecchymose volledig genezen was. In de controlegroep was bij slechts 10 boksers de ecchymose volledig genezen. Bij de andere boksers duurde het nog 7 tot 14 dagen voordat het volledig genezen was¹.

Er is eveneens een dubbelblind placebogecontroleerd onderzoek uitgevoerd bij 160 vrouwen die een pijnlijke episiotomie hadden ondergaan (een 'knip' aan de onderkant van de vagina) tijdens een bevalling. De deelneemsters kregen gedurende drie dagen na de bevalling vier maal daags 40 mg bromelaïne. Statistisch gezien namen pijn, zwelling en ontstekingen significant af. 90% van de vrouwen die bromelaïne had ingenomen vertoonde hierop een goede tot uitstekende reactie, in tegenstelling tot de 44% van de vrouwen in de placebogecontroleerde groep². In een andere dubbelblind onderzoek echter, bij 158 vrouwen die eveneens een episiotomie hadden ondergaan, werd geen enkel gunstig effect geconstateerd³.

In een dubbelblind onderzoek kregen 95 patiënten met staar gedurende twee dagen voorafgaand aan de operatie vier maal daags 40 mg bromelaïne of een placebo (naast hun reguliere behandeling). Na de operatie kregen ze nogmaals vijf dagen bromelaïne. Er werd geconstateerd dat de groep die bromelaïne had ingenomen in verhouding tot de controlegroep over het geheel genomen last had van minder ernstige ontstekingsverschijnselen.

Ook in andere dubbelblinde placebogecontroleerde onderzoeken werden gunstige effecten gevonden, bijvoorbeeld bij tandheelkundige ingrepen, of bij ingrepen aan de neus of de voeten. Echter bij een ander onderzoek, dat 154 personen betrof die plastische chirurgie aan het gezicht hadden ondergaan, werd geen enkel gunstig effect geconstateerd.

Vermindert gewrichtspijn

Enkele klinische studies tonen aan dat de toediening van bromelaïne verlichting kan geven bij gewrichtspijn. Onderzoekers wijten dit effect over het algemeen aan de ontstekingsremmende werking van bromelaïne. Het zou eveneens een effect hebben op de fysiologische receptoren van pijn.
In een klinische studie bij volwassenen die leden aan een mild stekende pijn in de knie kregen de deelnemers drie maanden of korter bromelaïne. Hierbij werd aangetoond dat de stof ontstekingsremmende en pijnstillende eigenschappen heeft. Het verminderde de klachten bij osteoartritis en reumatoïde artritis. In een ander onderzoek werden de deelnemers, die allemaal leden aan kniepijn, op willekeurige wijze verdeeld over twee groepen. De groepsleden kregen respectievelijk 200 mg en 400 mg bromelaïne per dag. Deze behandeling zorgde in beide groepen voor een significante verlichting van de pijn, waarbij de hogere dosering zorgde voor de grootste verbetering. De patiënten gaven eveneens aan dat de knie minder stijf was, en dat hun algehele fysieke functioneren erop vooruit was gegaan. De onderzoekers constateerden dat “bromelaïne bij patiënten met kniepijn de fysieke klachten aanzienlijk kon verlichten en daarnaast op dosisafhankelijke wijze een positief effect kon hebben op het algehele gevoel van welzijn⁴”.

Bestrijdt klontering van bloedplaatjes

In 1972 werd voor het eerst gerapporteerd over de bestrijdende de werking die bromelaïne had op de samenklontering van bloedplaatjes. Tijdens een onderzoek werd bromelaïne verstrekt aan 20 proefpersonen die een CVA of een hartaanval hadden gehad, of die verhoogde waardes hadden op het gebied van samenklontering van bloedplaatjes. Bromelaïne zorgde bij 17 proefpersonen voor een afname van de bloedklontering. Bij 8 van de 9 personen die een te hoge waarde hadden voor de klontering van bloedplaatjes, zorgde bromelaïne ervoor dat deze waarden hersteld werden tot een normaal niveau⁵.

Actief voor gezonde hart- en bloedvaten

Klinische observaties tonen aan dat de dagelijkse inname van 400 tot 1000 mg bromelaïne het aantal voorvallen van angina pectoris doet verminderen. Na het stoppen van de behandeling kwamen de aanvallen snel weer terug. Ook heeft men geconstateerd dat de inname van bromelaïne in combinatie met kalium en magnesium leidde tot een afname van het risico van een infarct.
Uit een onderzoek bij 73 proefpersonen met een acute aderontsteking is gebleken dat de behandeling met bromelaïne in combinatie met pijnstillers de klachten van deze aandoening drastisch kon verminderen.

Mucolytische werking

Bromelaïne zorgt voor verlichting bij patiënten die lijden aan een verkoudheid, aan astma, of die last hebben van overmatige slijmproductie door het ademhalingsstelsel.
Er is een klinische studie uitgevoerd bij 124 proefpersonen die opgenomen waren met bronchitis, longontsteking, bronchopneumonie of andere longaandoeningen. Deze studie toonde aan dat de inname van bromelaïne zorgde voor een lagere viscositeit van het slijm, waardoor de afvoer van het slijm via de luchtwegen gemakkelijker ging.

Een actiever immuunsysteem

In Londen is een onderzoek uitgevoerd waarbij artsen hebben aangetoond dat bromelaïne in combinatie met cysteïneprotease de reactie van het immuunsysteem kan bevorderen door de aanmaak van stikstofmonoxide en TNF-alfa te stimuleren. De onderzoekers concludeerden dat "bromelaïne een rol kan spelen bij het activeren van het immuunsysteem in omstandigheden waarin het immuunsysteem verzwakt is, bijvoorbeeld bij mensen met een immuundeficiëntie⁶".

Bevordert de spijsvertering

Bromelaïne werd met succes ingezet als verteringsenzym na een operatieve verwijdering van de alvleesklier, bij een slecht werkende alvleesklier en bij andere verteringsproblemen. Omdat bromelaïne werkzaam is op een brede schaal van pH-waardes, kan het zowel in de maag als in de dunne darm actief zijn. De stof heeft eveneens aangetoond effectief te zijn bij een tekort aan pepsine en trypsine.
Uit testen op dieren is gebleken dat bromelaïne een maagzweer kan genezen. Een zeer omvangrijke studie naar het effect van de stof op het maagslijmvlies heeft aangetoond dat bromelaïne de opname van radioactief zwavel met 50% verbetert, en de opname van glucosamine met 30 tot 90%. De opname van beide stoffen zou onder invloed van bromelaïne de genezing van het maagslijmvlies kunnen bevorderen⁷.

Versterkt de werking van antibiotica

In verschillende landen wordt bromelaïne met name gebruikt voor het versterken van de werking van antibiotica. De stof kan de doorlaatbaarheid vergroten van organen en weefsels ten aanzien van verschillende medicijnsoorten. Het verlengt de duur van de slaap bij muizen die pentobarbital kregen toegediend⁸ en verhoogde het penicillinegehalte en het gentamycinegehalte bij ratten.
Bij de mens is aangetoond dat het de bloed- en urinewaarden verhoogt van antibiotica, met als resultaat hogere tetracycline- en amoxycillinegehaltes in de weefsels en in het bloed wanneer deze medicijnen werden gebruikt in combinatie met bromelaïne⁹.
Nadat 18 vrouwen waren behandeld met 80 mg bromelaïne en amoxycilline of tetracyline bleek dat de serumwaardes en de concentratie van beide antibiotica in de uterus en de eierstokken hoger waren dan bij de controlegroep. Dit effect werd niet bereikt met indomethacine, een ontstekingsremmend medicijn dat remmend werkt op de cyclo-oxygenase, hetgeen aantoont dat bromelaïne een onbepaalde activiteit heeft die de opname en verspreiding van antibiotica in de weefsels stimuleert.¹⁰.
In een dubbelblind onderzoek werd eveneens een verdrievoudiging van de bloedwaarden van tetracyline geconstateerd na de inname van 540 mg bromelaïne¹¹.

Een behandeling waarbij het gebruik van bromelaïne en antibiotica werd gecombineerd, werd ingesteld bij 53 patiënten die opgenomen waren met longontsteking, bronchitis, een huidinfectie die veroorzaakt werd door stafylokokken, tromboflebitis, cellulitis, pyelonefritis en rectale en peri-rectale abcessen. 33 van deze proefpersonen hadden zonder succes een antibioticakuur gevolgd. Er werd vier maal daags antibiotica toegediend, alleen of in combinatie met antibiotica (penicilline, choramfenicol, erythromycine, novobiacine). De controlegroep bestaande uit 56 patiënten, kreeg uitsluitend antibiotica toegediend. Van de patiënten die eerst zonder succes waren behandeld met antibiotica, reageerden er nu 22 op de gecombineerde behandeling. Bij elk van de onderzochte aandoeningen was er ten opzichte van het gebruik van uitsluitend antibiotica, sprake van een aanzienlijke verlaging van het sterftecijfer wanneer bromelaïne samen met antibiotica werd gebruikt. Een andere groep van 106 patiënten kreeg uitsluitend bromelaïne toegediend. De resultaten kwamen ongeveer overeen met de resultaten van de groep die antibiotica had gebruikt.¹².

Bijholteontsteking

In een dubbelblind onderzoek kregen 48 patiënten met een matige tot ernstige vorm van bijholteontsteking gedurende 6 dagen ofwel bromelaïne, ofwel een placebo toegediend¹³.
Alle patiënten kregen een klassieke behandeling, waarbij antihistaminica, pijnstillers en antibiotica werden ingezet. Daarnaast kregen er 23 patiënten vier maal daags bromelaïne toegediend, terwijl de anderen een placebo kregen. Na het onderzoek was de ontsteking in de neus bij de patiënten die bromelaïne hadden gekregen teruggedrongen met 83%. Bij de placebogroep was dit 52%. Bij 78% van de bromelainegebruikers waren de ademhalingsproblemen opgelost. Bij de placebogroep was dit het geval voor 68%. Over het geheel genomen zijn er goede resultaten geboekt bij 87% van de bromelaïnegebruikers, terwijl de placebogroep bleef steken op 68%. Er zijn eveneens gunstige effecten geconstateerd in twee andere onderzoeken, waaraan in totaal meer dan 100 patiënten meededen met een bijholteontsteking¹⁴.

De activerende werking die bromelaïne heeft op antibiotica en op andere medicijnen is wellicht te danken aan het feit dat bromelaïne de opname hiervan bevordert. Daarnaast zorgt de stof ervoor dat de aangetaste weefsels de medicijnen beter op kunnen nemen. De antibiotica hebben hierdoor een verbeterde toegang tot de infectiebron. Men vermoedt daarnaast dat het gebruik van bromelaïne de opname van specifieke en niet-specifieke stoffen van het immuunsysteem zou kunnen verbeteren, zodat de eigen herstelmechanimsen van het lichaam worden gestimuleerd.

---

1- Bronstein J.L., Control off swelling in boxing injuries, Practitioner, 1960; 185: 78.
2- Zatuchi G.I. et al., Bromelains therapy for the prevention of episiotomy paine, Obstet Gynecol. 1967 ; 29: 275-278.
3- Howat R.C. et al., The effect of bromelain therapy on episiotomy wounds - a double-blind controlled clinical trial, J. Obstet. Gynaecol. Br. Commonw., 1972; 79: 951-953.
4- Walker A.F. et al., Bromelain reduces mild acute knee pain and improves well-being in a dose-dependant fashion in an open study of otherwise healthy adults, Phytomedicine, 2002 Dec; 9(8): 681-6. Tilwe G.H. et al., Efficacy and tolerability of oral enzyme therapy as compared to diclofenac in active osteoarthrosis of knee joint: an open randomized controlled clinical trial, J. Assoc. Physicians India, 2001 Jun; 49: 617-21.
5- Heinicke R.M. et al., Effect of bromelain on human platelet aggregation, Experientia, 1972; 28: 844-845.
6- Engwerda C.R. et al., Bromelain activates murine macrophages and natural killer cells in vitro, Cell. Immunol., 2001 May 25; 210(1): 5-10.
7- Felton G. et al., Does kinin release by pineapple stem bromelain stimulate production of prostaglandin E&-like compound, Haw. Med. J., 1976, 2: 39-47.
8- Moss J.N. et al., Bromelains, the pharmacology of th enzymes. Arch. Int. Pharmacodyn., 1963; 145: 168.
9- Tomozzi S. et al., Effect of bromelain on serum and tissue levels of amoxicillin, Drugs Expt. Clin. Res., 1978; 4: 39-44.
10- Luerti M. et al., Influence of bromelain on penetration of antibiotics in uterus, salpinx and ovary. Drugs Expert. Clin. Res., 1978: 4: 45-48.
11- Renzini G. et al., The absorption of tetracycline in combination with bromelain by oral application, Arzneim-Forsch., 1972; 22: 410-412.
12- A plant protease for potentiation of and possible replacement of antibiotics, Exp. Med. Surg., 161; 19: 143-160.
13- Ryan R.E., A double-blind clinical evaluation of bromelains in the treatment of acute sinusitis, Headache, 1967; 7: 13-17.
14- Raub S.J., The use of ananase in sinusitis: a study of 60 patients, Eye Ear Nose Throat. Mon., 1966; 45: 96-98. Seltzer A.P., Adjunctive use of bromelains in sinusitis: a controlled study, Eye Ear Nose Throat. Mon., 1967; 46: 1281-1288