Elke vitamine E-vorm heeft zijn eigen gunstige werking

Vitamine E werd al in 1922 ontdekt, maar pas in de afgelopen tien jaar is men tot de conclusie gekomen dat het hier niet om een specifieke stof gaat. Vitamine E is omvat namelijk niet alleen de familie van alfa-, bèta-, gamma-, en delta-tocoferolen, maar ook die van alfa-, bèta-, gamma-, en delta-tocotriënolen. Een groot aantal voedingssupplementen bevat voornamelijk alfa-tocoferol, waardoor men bijna geneigd is te geloven dat alleen deze stof de benaming vitamine E verdient. Recente studies tonen aan dat andere stoffen die een vergelijkbare activiteit vertonen als die van vitamine E eveneens belangrijk zijn voor onze gezondheid.
In de beginperiode werd vitamine E vooral gezien als een werkstof die belangrijk was voor de voortplanting. Vandaag de dag wordt de vitamine gezien als een essentiële voedingsstof die betrokken is bij een groot aantal biologische processen, zoals het verdedigingsmechanisme tegen oxidatie. Maar het is eveneens belangrijk voor het hart- en vaatstelsel, het zenuwstelsel en de processen voor de regulering van de celgroei.

Alfa- en gamma-tocoferol

Er zijn verschillende, omvangrijke onderzoeken gedaan waarin de gunstige effecten zijn aangetoond van de inname van vitamine E op hart- en vaatziekten en op het overlijden door een infarct. Andere onderzoeken toonden deze resultaten niet. Deze verschillen in resultaten kunnen mogelijk worden verklaard doordat alfa-tocoferol als afzonderlijke stof is onderzocht. Gamma-tocoferolen- en tocotriënolen werden niet in de onderzoeken betrokken.

Het zou eveneens verklaren waarom de vitamine E uit voeding de kans op overlijden door hart- en vaatziekten effectiever verkleint dan de alfa-tocoferolen uit voedingssupplementen. Onze voeding bevat een veel breder spectrum van de werkstoffen van vitamine E.
Overigens is met onderzoek aangetoond dat de inname van grote hoeveelheden alfa-tocoferol de opname van gamma-tocoferolen aanzienlijk vermindert en de effecten van tocotriënolen vermindert. Zo heeft een groep onderzoekers geconstateerd dat wanneer men vrijwillige proefpersonen (van 30 tot 60 jaar oud) dagelijks 1200 IE synthetische alfa-tocoferol verstrekt gedurende acht weken, de gamma-tocoferolwaarden in het bloedplasma bij de proefpersonen daalt met 30 tot 50% ten opzichte van de beginwaarden bij aanvang van het onderzoek. Deze resultaten onderstrepen nog eens dat het van groot belang is te kiezen voor voedingssupplementen die een uitgebalanceerde hoeveelheid bevatten van werkstoffen met de werking van vitamine E.

De bijzondere invloed bij hart- en vaatziekten

In een Zweeds onderzoek is men tot de conclusie gekomen dat patiënten die leden aan een cardiovasculaire aandoening een lager gamma-tocoferolgehalte in het bloed hadden dat de gezonde personen van dezelfde leeftijd, terwijl hun ratio alfa-tocoferol - gamma-tocoferol hoger lag.

Niet de inname van alfa-tocoferolen via supplementen, maar de consumptie van vitamine E via de voeding1 werd bij een grote groep vrouwen in de menopauze (meer dan 35 000 mensen) in verband gebracht met een lagere kans om te overlijden aan een hersen- of hartinfarct. Ook is bekend dat de kans op overlijden door een hart- en vaatziekte teruggedrongen kan worden door regelmatig noten te eten.
Onderzoeken bij dieren hebben eveneens interessante gegevens opgeleverd over de mogelijke rol van gamma-tocoferol bij de bescherming tegen hart- en vaatziekten.

Door de inname van gamma-tocoferol neemt bij ratten de aanmaak van bloedpropjes veel sterker af dan bij de inname van alfa-tocoferol. We dienen hierbij echter te onthouden dat door de supplementinname van gamma-tocoferol zowel de gehaltes aan gamma- als aan alfa-tocoferol stijgen. Gamma-tocoferol zou eveneens in vivo een krachtige remmer zijn van de vetperoxidatie, de LDL-peroxidatie en de peroxide-aanmaak. Daarnaast stimuleert het op doeltreffende wijze de expressie en de activiteit van superoxide dismutase.²
Alfa- en gamma-tocoferol zorgen beide eveneens voor een vergrote aanmaak van stikstofmonoxide (stikstofmonoxide verwijdt de bloedvaten). Dit doen de stoffen door de activiteit van het enzym te stimuleren in het endotheel dat stikstofmonoxide aanmaakt. Alleen gamma-tocoferol stimuleert de expressie van de eiwitten voor dit onmisbare enzym.

Een krachtige antioxidant

Alfa-tocoferol werd lange tijd gezien als een belangrijke antioxidant. Onderzoek heeft nu aangetoond dat het effectiever is om de gehele reeks van vitamine E-werkstoffen in te nemen. De verschillende vormen van vitamine E hebben elk hun specifieke werking voor de bestrijding van vrije radicalen
Samen zijn ze instaat een veel breder spectrum aan te pakken van vrije radicalen dan wanneer men uitsluitend alfa-tocoferolen inneemt. Alfa-tocoferol kan de aanmaak van vrije radicalen in een bepaalde mate remmen. Gamma-tocoferol is in staat reeds aanwezige vrije radicalen te immobiliseren en elimineren, ook de zeer giftige radicalen, zoals distikstoftetraoxide. Gamma-tocoferol kan de cellen eveneens beschermen tegen mutagene en kankerverwekkende reactieve moleculen.

Bescherming tegen kanker

De doeltreffendheid van gamma-tocoferol voor wat betreft het remmen van de groei van kankercellen in de prostaat is veel groter dan die van alfa-tocoferol. Uit een onderzoek, waarin de remmende effecten van synthetische alfa-tocoferol en natuurlijke gamma-tocoferol op de groei van kankercellen in de prostaat werden vergeleken, bleek dat gamma-tocoferol doeltreffend werkt in een concentratie die 1000 maal minder sterk is dan de concentratie van synthetische alfa-tocoferol³.
In een prospectieve studie bleek dat mannen die de hoogste plasamagehaltes aan gamma-tocoferol hadden in verhouding met de mannen met de laagste niveaus aan tocoferol slechts een vijfde kans hadden om prostaatkanker te ontwikkelen. Daar komt bij dat het beschermende effect van selenium en van alfa-tocoferol zich uitsluitend voordeed bij hoge concentratie alfa-tocoferol.⁴

Tocotriënolen

Tocotriënolen zijn natuurlijke bestanddelen van vitamine E die qua werking voor een deel lijken op de andere moleculen van dezelfde familie, de tocoferolen. Voedingsstoffen die rijk zijn aan tocotriënolen zijn onder andere rijst, havermout, palmolie en gerst.

Overeenkomsten en verschillen

Het fundamentele verschil tussen tocotriënolen en tocoferolen voor wat betreft de chemische structuur berust op de schikking van de atomen op de chromanolring en op het al dan niet verzadigd zijn van de lange keten van koolwaterstoffen die verbonden is met de chromanolring. Tocoferolen hebben een volledig verzadigde keten van koolwaterstof, terwijl tocotriënolen juist gekenmerkt worden door een gedeeltelijk onverzadigde keten van koolwaterstoffen.
Elke tocotriënol heeft een chromanolring die identiek is aan die van tocoferol. Dit verklaart waarom beide stoffen uitstekende antioxidanten zijn.
In een groot aantal studies is bewezen dat tocotriënol vele gunstige effecten heeft die men niet heeft geconstateerd bij andere vormen van vitamine E.

Celgroei en kankerbestrijdende werking

Laboratoriumstudies geven aan dat tocotriënolen de groei en/of de ontwikkeling van bepaalde soorten menselijke kankercellen kunnen beïnvloeden. Bij in vitrostudies en bij onderzoeken bij dieren is aangetoond dat tocotriënolen de groei van kankercellen veel effectiever remt dan tocoferolen.
Onderzoek⁵ heeft aangetoond dat een langdurige supplementinname van tocotriënolen uit palm bij ratten de impact van carcinogene stoffen remt. Een groep ratten werd blootgesteld aan levertoxines. Vervolgens kreeg de ene groep ratten voeding met tocotriënolen toegediend. De andere groep kreeg normale voeding.
De tien ratten die normale voeding toegediend hadden gekregen en die waren blootgesteld aan de toxines, ontwikkelden gedurende de negen maanden durende studie leverkanker. Daarentegen ontwikkelde slechts een van de zes ratten die tocotriënolen toegediend had gekregen kankergezwellen.
Verschillende in vitrostudies hebben eveneens het vermogen aangetoond van tocotriënolen om de groei van menselijke borstkankercellen te remmen. Er is gebleken dat er verschillende types borstkankercellen zijn, waarbij er onder andere kankercellen met oestrogeenreceptoren zijn, en kankercellen zonder oestrogeenreceptoren. De tocotriënolen remmen de groei van de borstkankercellen met en zonder oestrogeenreceptoren.
Ook is uit onderzoek gebleken dat tocotriënolen samenwerken met tamoxifen, een anti-oestrogenenmedicijn dat vaak wordt gebruikt bij de behandeling van kanker.

Als tocotriënolen inderdaad inwerken op kankercellen via de route van niet-oestrogene receptoren (zoals de resultaten van onderzoek lijken aan te tonen), dan zou tocotriënol zeer nuttig kunnen zijn bij de behandeling van borstkankercellen die resistent zijn tegen bepaalde anti-oestrogene behandelingen.
Een door Dr. Kimberley Kline geleid onderzoeksteam van de Universiteit van Texas in Austin (VS) bevestigt de eerste resultaten⁶ van een onderzoek van een groep Canadezen. Hierbij werd aangetoond dat de tocotriënolen de groei van menselijke borstkankercellen kan vertragen.⁷
Dit onderzoek toonde aan de tocotriënol en natuurlijke RRR-delta-tocoferol de celdood van deze kankercellen bevorderen. De gamma- en delta-tocotriënolen bleken daarbij het meest doeltreffend te werken. De groep van Dr. Najla Guthrie van de Western University of Ontario had al eerder een vergelijkbaar effect aangetoond voor een mengsel van tocotriënol en tocoferolen, terwijl alfa-tocoferolen alleen niet werkzaam bleken te zijn.

De effecten van tocotriënolen op andere soorten kankercellen werden eveneens onderzocht. Tocotriënolen, en dan met name gamma- en delta-tocotriënolen bleken de meest werkzame stoffen te zijn van een groep bestanddelen die werden getest op hun vermogen om de groei van melanoomcellen van muizen te remmen.⁸

Tocotriënolen en cholesterol

Tocotriënolen hebben een gunstig effect op de stofwisseling van cholesterol. Tocoferolen hebben dit effect niet. Bij onderzoek op een groot aantal verschillende celculturen is aangetoond dat tocotriënolen, en dan met name gamma-tocotriënolen, de aanmaak van cholesterol vermindert. Het lijkt in te werken op een specifiek enzym, namelijk 3-hydroxy-3-methylglutaryl-coenzyme A reductase (HMG-CoA). Dit enzym is betrokken bij de aanmaak van cholesterol in de lever.⁹ Tocotriënolen zouden de aanmaak van dit enzym remmen, met als gevolg dat er minder cholesterol wordt aangemaakt in de lever. Dit kan resulteren in een verlaging van het cholesterolgehalte in het plasma. Onderzoekers hebben bij de mens de effecten bestudeerd van een tocotriënolrijk dieet op het cholesterolgehalte.

De resultaten toonden aan dat tocotriënolen het cholesterolgehalte bij personen met een hoog cholesterolgehalte aanzienlijk deed dalen.¹⁰ Uit een dubbelblind crossover-onderzoek bij 25 patiënten met een hoog lipidengehalte in het plasma bleek dat de dagelijkse toediening van vier capsules met 50 mg tocotriënolen, gemengd met palmolie na 8 weken zorgde voor een significante afname van het totale cholesterolgehalte en het LDL-cholesterolgehalte (respectievelijk 15% en 8%). Bij personen die in plaats van palmolie maïsolie kregen, werden geen veranderingen geconstateerd.¹¹

Gunstige effecten voor hart en bloedvaten

Een van de meest interessante ontdekkingen is dat tocotriënolen het vermogen hebben om de stenose die in de hoofdslagader ontstaat door atherosclerose te verwijderen, waardoor de kans op bijvoorbeeld een hartaanval aanzienlijk kan verminderen.

Het meest overtuigende bewijs komt voort uit een klinisch onderzoek¹² dat werd uitgevoerd om het effect van tocotriënolen te testen bij atherosclerose in de hoofdslagader. Tijdens dit 18 maanden durende onderzoek kregen vijftig patiënten met stenose in de hoofdslagader dagelijks op willekeurige wijze 160 mg tocotriënol uit palm (alfa- en gamma) met 64 mg alfa-tocoferol uit palmolie, of alleen een placebo met uitsluitend palmolie.
Na zes maanden werd de dosering van de groep die supplementen ontving verhoogd tot 240 mg tocotriënol en 96 mg alfa-tocoferol.
Aan het eind van het onderzoek werden de bloedvaten via ultrasoon onderzoek gecontroleerd. Bij de controlegroep bleek bij geen van de patiënten een verbetering in de stenose te zijn opgetreden. Bij tien van hen was de stenose zelfs verergerd. Bij de groep patiënten die tocotriënolen hadden ingenomen, was de atherosclerose echter verminderd en de doorbloeding van de hersenen was verbeterd bij 7 van de 25 patiënten. Bij twee patiënten was de stenose verergerd.

Een ander onderzoek¹³ heeft deze resultaten bevestigd. In een vijf jaar durend onderzoek werden 50 patiënten met stenose in de hoofdslagader gevolgd. De patiënten waren tussen de 49 en 83 jaar oud. Bij bijna de helft van de patiënten was de hoofdslagader met meer dan 49% vernauwd.
Een groep patiënten ontving ongeveer 650 mg tocotriënolen en alfa-tocoferol, terwijl een andere groep een placebo kreeg. In het eerste jaar werden de patiënten om de zes maanden onderzocht. Daarna onderzocht men de patiënten jaarlijks.
Na vier jaar werden er ultrasone metingen uitgevoerd om de vernauwing van de hoofdslagader te meten. In de placebogroep was bij 15 patiënten de stenose toegenomen. Bij 8 van hen was de stenose gelijk gebleven en bij twee van hen was de stenose licht verminderd. In de groep die supplementen had ingenomen, was de stenose bij drie patiënten licht toegenomen. Bij twaalf patiënten was de stenose gelijk gebleven en bij tien van hen was de stenose verminderd.

In recent onderzoek is bevestigd dat er een relatie bestaat tussen de vermindering van oxidatieve schade en de verlenging van de levensduur. Een onderzoekscentrum voor life science in Japan onderzocht tocotriënolen en hun effect op het verouderingsproces. De onderzoeken werden uitgevoerd op de rondworm (Caenorhabditis elegans). Dit organisme wordt veelvuldig gebruikt in onderzoeken naar de bestrijding van veroudering. Het onderzoek toonde aan dat tocotriënol de gemiddelde levensduur van het organisme verlengt. Alfa-tocoferol heeft dit effect niet.

---

1 Dietary antioxidants vitamins and death from coronary heart disease in postmenopausal women. Kushi LH et al., New Engl J Medicine, 1996 ; 334 : 1156-62.
2 Differential effects of alpha and gamma tocopherol on low-density lipoprotein oxidation, superoxide dismutase activity and nitric oxide synthase activity and protein expression in rats. Ksaldeen T et
al. J Am Coll Cardiol 1999; 34:1208-15.
3 Vitamin E, alpha and gamma tocopherol and prostate cancer. Moyad MA et al. Semin Urol Oncol 1999 May ; 17(é) :85-90.
4 Association between alpha tocopherol, gamma tocopherol, selenium and subsequent prostate
cancer. Helzlsouer KJ. J Natl Cancer Institute 2000; 92: 2018-23.
5 Long-term administration of tocotrienols and tumour-marker enzyme activities during
hepatocarcinogenesis in rats. Rahmat A. et al. Nutrition, 1993 May-June ;9 (3) :229-32.
6 Yu W. et al., " Induction of apoptosis in human breast cancer cells by tocopherols and tocotrienols.3 Nutr Canc 1999 ;33: 26-32.
7 Nesaretnam K. et al., Tocotrienols inhibit the growth of human breast cells irrespective of estrogens receptor status.3 Lipids 1998;33: 461-469.
8 He L ; et al., "isoprenoids suppress the growth of murine B16 melanomas in vitro and in vivo. ",
1997 127:668.
9 Khor HT., et al., “Tocotrienols inhibit liver HMG-CoA reductase activity in the guinea pig.”
Nutr Res 1995; 15:537-544.
10 Qureshi AA et al., " response of hypercholesterolemic subjects to administration of tocotrienols, 1995, Lipids, 30 : 1171.
11 Lowering of serum cholesterol in hypercholesterolemic humans by tocotrienols. Qureshi AA et al. Am J Clin Nutr 1991 Ap ;53(4suppl) :1021S-1026S.
12 Antioxidant effect of tocotrienols in patients with hyperlipidemia and carotid stenosis.
Tomeo AC et al., Lipids 1995 Dec 30(12) :1179-83.
13 Tocotrienols : biological and health effects. In antioxidant status, diet, Watkins TR et al. Nutrition and Health. Papas AM editor, CRC Press, Boca Raton, 1998; 479-496