Heeft iedereen een vitamine B12-gebrek? Oorzaken van een massaal tekort en de gevolgen hiervan

Bent u vaak moe? Heeft u de indruk dat u te weinig energie heeft en snel geïrriteerd raakt, ook al eet u gezond en evenwichtig? De kans is groot dat u behoort tot de groeiende groep van mensen met een vitamine B12-gebrek¹. De oorzaken van dit tekort zijn bepaald geen reden tot optimisme: over 30 jaar heeft een op de twee mensen hier waarschijnlijk last van, hetgeen onvoorspelbare en beangstigende gevolgen heeft voor de gezondheid.
Laten we eerst bekijken naar de 3 belangrijkste oorzaken van deze onrustbarende epidemie.

Het vitamine B12-gehalte in voedsel is lager dan voorheen

In tegenstelling tot veel andere vitamines komt vitamine B12 in maar zeer weinig voedingsstoffen voor. Het zit voornamelijk in dierlijke producten zoals vlees, vis, melkproducten en eieren. Lange tijd dacht men dat bepaalde plantaardige bronnen en paddenstoelen vitamine B12 bevatten, maar vandaag de dag weten we dat het hier gaat om analoge stoffen die nauwelijks biologisch beschikbaar zijn en die opname van de echte vitamine B12 zelfs kunnen vertragen².
Dat vitamine B12 nauwelijks voorkomt in ons eten, is wel te verklaren.
Dieren maken namelijk zelf vitamine B12 aan met behulp van bacteriën in de darmen. De mens is hierop geen uitzondering. Voor de meeste mensen geldt dat zij vitamine B12 aanmaken in het deel van de darm waar het niet meer kan worden opgenomen, namelijk in het laagste deel van de dunne darm. De vitamines kunnen niet meer worden gebruikt en worden afgevoerd met de ontlasting.

Dieren hebben vernuftige technieken ontwikkeld om deze kostbare micronutriënten toch op te kunnen nemen:

• ze zorgen ervoor dat de bacteriën die de vitamine aanmaken aanwezig zijn in de zone voor de absorptie, en wel in een speciale daarop ingerichte maag. Denk hierbij bijvoorbeeld aan herkauwers.
• ze eten hun eigen uitwerpselen of die van anderen; deze tactiek wordt toegepast door kleine instectenetende zoogdieren en knaagdieren (marmotten, bevers, hazen en konijnen).
• ze eten andere dieren, en dan met name de delen die veel vitamine B12 bevatten, zoals orgaanvlees (lever, darmen), of dierlijke producten (eieren).
• ze eten regelmatig kleine hoeveelheden aarde, met name humus, aangezien hier vitamine B12 zit.

En wat doet de mens? De mens is als diersoort heel goed in staat zich aan te passen aan verschillende voedselomstandigheden. Zo is het menselijk lichaam erop ingesteld om af en toe vlees te eten en zo grote hoeveelheden vitamine B12 binnen te krijgen; het lichaam kan echter ook omgaan met periodes waarin de hoeveelheden vitamine B12 minder zijn, maar er wel een constante (zij het lage ) aanvoer is, bijvoorbeeld middels de innam van groente en fruit. Vroeger bevatte de aarde van rauwe, net geoogste wortelen aarde met biologische beschikbare vitamine B12.
Het menselijk lichaam heeft dan ook een systeem ontwikkeld waarmee het lage doses vitamine B12 kan opnemen en tegelijkertijd het mechanisme van de opslag intact houdt. Zo kan het profiteren van de tijden van overvloedige vitamine B12-aanvoer, en kan het putten uit de voorraden in tijden van schaarste. Daarbij doet zich echter een probleem voor: dit systeem past in feite niet meer bij de omgeving waarin we vandaag de dag leven. De mens eet uiteraard nog steeds vlees, misschien nog wel meer dan vroeger. Hij stelt zijn lichaam echter niet meer bloot aan de continue lage doseringen van vitamine B12, een mechanisme waaraan het lichaam gedurende miljoenen jaren gewend is geraakt. Het is in deze moderne tijd ondenkbaar dat men groente en fruit eet zonder het goed schoon te maken: de industriële manier waarop groente en fruit nu wordt geteeld, zorgt ervoor dat het besmet is met pesticiden om onkruid en ongedierte te bestrijden. Hierdoor gaan ook de bacteriën dood die vitamine B12 produceren. De pesticiden zijn ook nog eens slecht voor onze gezondheid. De omgeving is in feite zodanig afgetakeld en wordt dusdanig kunstmatig in stand gehouden, dat de aarde waarin de voedingsmiddelen worden verbouwd nauwelijks nog vitamine B12 bevat.

Het opnamemechanisme van vitamine B12 wordt van alle kanten aangevallen

De afnemende hoeveelheden vitamine B12 zijn echter niet de enige oorzaak van de heersende tekorten. Ook wat betreft het gebruik van de vitamines door lichaam is er iets dat niet goed loopt.
Wanneer vitamine B12 in ons spijsverteringsstelsel aankomt, wordt er een speciale machinerie opgestart om ervoor te zorgen dat de stof kan worden opgenomen en het lichaam ervan kan profiteren. De maag maakt namelijk een transporteiwit aan, de intrinsieke factor genaamd. Dit eiwit zorgt ervoor dat de vitamine meegenomen wordt tot aan de dunne darm, alwaar het kan worden opgenomen. Echter, dit transportmedium is beperkt: bij meer dan 1,5 µg vitamine B12 per maaltijd zijn alle intrinsieke factoren bezet. De rest van de aanwezige vitamine B12 ontsnapt dus aan dit 'controlepunt'. Het verlaat met het overige 'afval ' ons lichaam via de urine of de ontlasting... Slechts een heel laag percentage (ongeveer 1%) slaagt er toch in om zonder hulp van het transporteiwit door de dunne darmwand te dringen, hetgeen nuttig kan zijn wanneer men zeer grote hoeveelheden inneemt (bijvoorbeeld door het eten van orgaanvlees of sterk geconcentreerde supplementen) ³.
Hoe het ook zij, het huidige opnamemechanisme van vitamine B12 staat enorm onder druk door onze moderne leefomgeving⁴. Een van de hoofdoorzaken is de bacterie Helicobacter pylori, een ziekteverwekkende bacterie die bij een op de twee mensen in de maag zetelt. Het Internationale Agentschap voor Kankeronderzoek heeft deze bacterie ingedeeld bij de categorie kankerverwekkend stoffen. De bacterie vermindert de aanmaak van de intrinsieke factoren doordat de stof de maagwand aantast⁵ en de zuurgraad in de maag verstoort.

Deze algemeen voorkomende infectie is echter niet het enige verschijnsel waardoor de aanmaak van transporteiwitten gevaar loopt. Alcoholgebruik (zeer schadelijk voor de wanden van de spijsverteringsorganen) en medicijngebruik (met name medicijnen die de gastro-oesofageale reflux tegengaan, medicijnen tegen stress, maagzweren, dyspepsie, diabetes, hoge bloeddruk, anticonceptiemiddelen) hebben een zeer ongunstige invloed. Alsof dat allemaal nog niet genoeg is, neemt de aanmaak van de intrinsieke factor ook nog eens af naarmate we ouder worden. Het zou dan ook een wonder zijn wanneer iemand van 60 jaar die geen supplementen inneemt over voldoende vitamine B12 zou beschikken ⁶.

Onze behoefte aan vitamine B12 is torenhoog

Je zou zeggen dat het feit dat we minder vitamines innemen al erg genoeg is, samen met het idee dat we het mechanisme van de opname laten ontsporen! Maar wij mensen doen er nog een schepje bovenop: door onze levensstijl zorgen we er ook nog eens voor dat we de vitamine B12-behoefte verhogen!.
Het niveau van oxidatiestress waarmee het lichaam dagelijks wordt geconfronteerd (tabak, chronische stress, chronische ontstekingen, angst, slaapproblemen, vervuiling, toxische producten, schadelijke voeding, gebrek aan fysieke inspanning) vraagt een veel hogere dosis aan vitamine B12 dan de gemiddelde waarden. En zelfs die gemiddelde waarden halen we niet altijd. Het is dan ook logisch dat we na jaren te kampen krijgen met de geleidelijke uitputting van onze reserves. Dat is het begin van de problemen...
Het epidemische tekort aan vitamine B12 heeft reeds een groot deel van de bevolking getroffen en zal de komende jaren nog veel meer mensen treffen. Het is te verklaren door de hierboven beschreven mechanismen: de hoeveelheden die we eten zijn lager, we kunnen de vitamine minder goed opnemen en we zorgen er met onze leefwijze voor dat de behoefte aan vitamine B12 alleen maar groeit.

Te weinig vitamine B12, is dat een probleem?

Vitamine B12 mag dan redelijk zeldzaam zijn in de natuur, het is wel degelijk onmisbaar voor het functioneren van elk dier. Het speelt namelijk een rol in tal van fysiologische en cellulaire processen: de stofwisseling in alle cellen, de vorming van rode bloedlichaampjes, de vorming van zenuwcellen, van DNA en van eiwitten, het in evenwicht houden van het zenuwstelsel, de stofwisseling van zuren..... De lijst is nog veel langer! De gedachte dat hieraan een tekort zou kunnen ontstaan, is dan ook angstaanjagend.
De vitamine is zo verweven met een goede algehele werking van het lichaam, dat de eerste symptomen van een tekort vaak niet opvallen. Het verschilt van persoon tot persoon, maar op de langere termijn kan een tekort leiden tot ontstellend veel stoornissen en ^7-8 en ziektebeelden:

• neurologische problemen (geïrriteerdheid, versuftheid, vermoeidheid, opwinding, dementie, kans op het ontstaan van neurologische aftakelingsziekten⁹...).
• algehele lichamelijke zwakte (verzwakt immuunsysteem, zwakke spieren, uitputting, gebrek aan energie en kracht, pijn....).
• spijsverteringsproblemen (diarree, gebrek aan eetlust, ontstekingen, gewichtsverlies, slechte opname micronutriënten...).
• Verlies van gezichtsfuncties (met name LMD) en gehoorfuncties¹⁰.
• slaapproblemen, herstelproblemen, problemen met oplettendheid en concentratievermogen.

Het is heel simpel: zonder de juiste hoeveelheden vitamine B12 in het bloed kan het lichaam niet goed functioneren.

Dosering vitamine B12: welke moleculen kiest u?

De afgelopen jaren is in onderzoek aangetoond dat hydroxocobalamine en methylcobalamine beter worden opgenomen dan de andere vormen (cyanocobalamine, adenosylcobalamine). Omdat ons lichaam ingesteld is op meerdere kleine doses per dag, dient men de voorkeur te geven aan supplementen met een dosering van 1,5 tot 2 µg (oftewel de maximale hoeveelheid die kan worden opgenomen door de intrinsieke factoren); nog beter is het te kiezen voor Supplementen met vertraagde afgifte, zoals e Daily 2 (bevat 300 µg vitamine B12 die geleidelijk wordt afgegeven aan het lichaam).

Voor mensen die lijden aan een tekort is het echter mogelijk snel de voorraden van B12 weer aan te vullen met een supplement dat grote doses voor eenmalig gebruik bevat. We hebben het dan over een dosis tot 1000 µg ¹¹ (oftewel 1 mgmethylcobalamine) om een maximale passieve verspreiding te bereiken. Een groot deel van deze dosis zal niet worden opgenomen, maar het is de enige manier om de passieve verspreiding optimaal te ondersteunen. Dit is eveneens de beste manier om mensen met een lage aanmaak van intrinsieke factoren te ondersteunen (zoals ouderen, mensen met de Helicobacter pylori en mensen met terugkerende spijsverteringsproblemen). Op deze wijze wordt het hoofdcircuit vermeden en wordt de gezondheid snel hersteld.

---

Referenties
1. Allen LH. How common is vitamin B-12 deficiency? Am J Clin Nutr 2009;89:693S–696S.
2. Fumio Watanabe, Yukinori Yabuta & al. Vitamin B12-Containing Plant Food Sources for Vegetarians, Nutrients. 2014 May; 6(5): 1861–1873.
3. Elia M. Oral or parenteral therapy for B12 deficiency. Lancet 1998;352:1721-2. View abstract.
4. Michael J Shipton and Jecko Thachil, Vitamin B12 defi ciency – A 21st century perspective, Clinical Medicine 2015 Vol 15, No 2: 145–50
5. Nicole Tegtmeyer, Silja Wessler, Vittorio Necchi, Manfred Rohde, Aileen Harrer, Tilman T. Rau, Carmen Isabell Asche, Manja Boehm, Holger Loessner, Ceu Figueiredo, Michael Naumann, Ralf Palmisano, Enrico Solcia, Vittorio Ricci, Steffen Backert. Helicobacter pylori Employs a Unique Basolateral Type IV Secretion Mechanism for CagA Delivery. Cell Host & Microbe, 2017; 22 (4): 552 DOI: 10.1016/j.chom.2017.09.005
6. Allen LH, Casterline J. Vitamin B-12 deficiency in elderly individuals: diagnosis and requirements. Am J Clin Nutr 1994;60:12-14.
7. Dali-Youcef N, Andrès E. An update on vitamin B12 deficiency in adults. Q J Med 2009;102:17–28
8. Stabler SP. Vitamin B12 deficiency. N Eng J Med 2013;368:149–60.
9. Van, Dam F. and van Gool, W. A. Hyperhomocysteinemia and Alzheimer's disease: A systematic review. Arch Gerontol.Geriatr. 2009;48(3):425-430
10. Houston DK, Johnson MA, Nozza RJ, et al. Age-related hearing loss, vitamin B-12, and folate in elderly women. Am J Clin Nutr 1999;69:564-71.
11. Eussen SJ, de Groot LC, Clarke R, et al. Oral cyanocobalamin supplementation in older people with vitamin B12 deficiency: A dose-finding trial. Arch Intern Med 2005;165:1167-72.