Melatonine, een krachtig en doeltreffend natuurlijk hormoon

Melatonine is een natuurlijk hormoon dat wordt aangemaakt in de epifyse. Een supplementinname van melatonine vermindert slaapproblemen op een doeltreffende wijze. Het wordt eveneens gebruikt voor het versterken van het immuunsysteem. Het vermindert de kans op het ontstaan van hart- en vaatziekten, het beschermt tegen beschadigingen van het DNA die leiden tot kanker en wordt eveneens ingezet als aanvullende behandeling bij kanker.

De epifyse (ook wel pijnappelklier genoemd) beheerst samen met de hypothalamus het slaap-/waakritme. Wanneer het donker wordt, maakt de klier melatonine aan. Dit hormoon zet onze interne klok klaar voor de slaapstand. Tussen een en vijf uur in de ochtend zien we de hoogste melatoninepiek. De aanmaak van melatonine wordt weer geremd door het opkomen van de zon, en onze interne klok beweegt dan weer richting ontwaken. Na een maaltijd stijgt het melatonineniveau weer, hetgeen voor een deel verklaart dat we ons na de maaltijd slaperig kunnen voelen.
Na de aanmaak blijft melatonine slechts 20 tot 90 minuten in de bloedbaan. Omdat het buitengewoon goed in vet oplost, en in wat mindere mate in water, dringt melatonine gemakkelijk door in elk celcompartiment (membraan, cytoplasma en kern) van ons lichaam.
Zoals alle andere hormonen speelt ook melatonine een cruciale rol. De aanmaak van melatonine begint vanaf de pubertijd te dalen en neemt vervolgens gestaag af tot de leeftijd van 70 jaar. Op dat moment betreft het mogelijk nog maar 10% van het jeugdige niveau. De daling van de melatonineaanmaak is ook vaak een startsein voor de ontwikkeling van een aantal degeneratieve aandoeningen.

Een bijzonder krachtige antioxidant

Melatonine is een van de krachtigste antioxidanten die we kennen. Het heeft een zeer brede, directe en indirecte werking als antioxidant en het neutraliseert vrije radicalen. De stof ontgift niet alleen een groot aantal zeer reactieve moleculen, maar stimuleert ook nog eens antioxiderende enzymen. Bovendien is er een nevenproduct van de interactie tussen melatonine en vrije radicalen, namelijk N1-acetyl-N2-formyl-5-methoxykynuramine, dat eveneens een krachtige neutraliserende werking heeft op vrije radicalen. Deze stof is minstens even krachtig als melatonine zelf. Door het vermogen van melatonine om als het ware een 'stortvloed' aan antioxidanten te veroorzaken, is de stof nog beter beschermd tegen oxidatieve schade.

Ouder worden, melatonine en slaapproblemen

Ouderen hebben veel last van allerlei slaapproblemen. Vaak ligt de oorzaak in de dalende aanmaak van melatonine met het stijgen der jaren. Net als bij andere hormonen neemt de aanmaak van dit hormoon bij het ouder worden af. Problemen als te vroeg of midden in de nacht wakker worden of moeilijk in slaap kunnen komen, doen zich het vaakst voor.
Onderzoekers van het technologische instituut Technion in Israël bestudeerden het effect van een supplementinname van melatonine bij ouderen die leden aan slapeloosheid door een tekort aan melatonine. Gedurende een week namen zij 2 mg melatonine 'rapid release', 2 mg 'slow release' melatonine of een placebo twee uur voor het slapen gaan. Vervolgens kregen de testpersonen gedurende twee maanden 1 mg 'slow release' melatonine twee uur voor het slapen gaan, of een placebo.
De behandeling met 2 mg 'rapid release' melatonine of 'slow release' melatonine verbeterde de kwaliteit van de slaap bij deze ouderen met slaapproblemen. De 'rapid release' melatonine verbeterde het vermogen om in slaap te vallen, terwijl de kwaliteit van de slaap zelf verbeterde door de inname van 'slow release' melatonine. Deze verbeteringen hielden aan zodra de dosering werd teruggebracht naar 1 mg, maar verdwenen zodra de behandeling werd stopgezet¹.

Geen jetlag meer

Een jetlag ontstaat op het moment dat onze biologische klok ontregeld raakt. Het ontstaat door het tijdsverschil wanneer we een middellange of lange reis maken. Er is soms wel een dag per overschreden tijdzone nodig om de biologische klok weer te reguleren. Sinds 1994 wordt melatonine veel gebruikt door frequente reizigers en door luchtvaartpersoneel om een jetlag te bestrijden.

Het circadiaanse ritme van de mens, dat wordt gekenmerkt door een daling van het hormoongehalte en door het bekende slaap-/waakritme, is gerelateerd aan het opgaan en ondergaan van de zon. Het overgrote deel van de methodes ter bestrijding van een jetlag gaat uit van deze principes, en is gebaseerd op het feit dat ons dag- en nachtritme wordt beïnvloed door melatonine.

De verschillende methodes voor het beïnvloeden van de slaap-/waakcyclus, zoals de bestrijding van een jetlag, zijn dan ook gebaseerd op de manipulatie van de blootstelling aan licht en de inname van melatoninesupplementen op cruciale momenten.
Britse onderzoekers hebben een aantal klinische studies onderzocht waarbij gebruik werd gemaakt van fel licht in combinatie met melatonine. Hiermee werd getracht circadiaanse cyclus weer sneller in het juiste ritme te krijgen na een gesimuleerde of echte vlucht, waarbij 5 tijdzones werden overgestoken².
In acht van de tien onderzoeken werd een duidelijke afname geconstateerd van de jetlag na de inname van melatonine. De onderzoekers concludeerden dat de inname na aankomst van 2 tot 5 mg melatonine voor het slapen gaan een doeltreffende methode was om de effecten van een jetlag te verminderen. Voor een optimale werking zou men de inname vervolgens nog 2 tot 4 dagen voort moeten zetten. Daarnaast dient men rekening te houden met de etenstijd en de blootstelling aan licht. Dat laatste bevordert het herstel van het biologische ritme. Een maaltijd die op een ongeschikt tijdstip wordt gebruikt schaadt daarentegen het herstel van dit ritme, net als het overdadig gebruik van alcohol en koffie, en de blootstelling aan licht op het verkeerde moment.

Melatonine en de ziekte van Alzheimer

Het lijkt erop dat melatonine bepaalde symptomen van de ziekte van Alzheimer verlicht. Bij deze ziekte komen verstoringen van het slaap-/waakritme regelmatig voor. Ook ziet men vaak het zogenaamde 'sundowners syndroom', een verschijnsel dat gepaard kan gaan met onrust en agressie. Het is een gedragsprobleem dat veel voorkomt bij Alzheimer, en het gaat vaak hand in hand met een depressie. Het uit zich in een verergering van de cognitieve problemen en gedragsproblemen in de avonduren. Hoewel nog altijd niet geheel duidelijk is wat er ten grondslag ligt aan deze klachten, denkt een aantal onderzoekers dat het gerelateerd zou kunnenzijn aan de daling van het melatoninegehalte.
Onderzoekers van het Nederlandse instituut voor Hersenonderzoek in Amsterdam verklaren hoe de afname van de melatonineaanmaak met het ouder worden het circadiaans ritme beïnvloedt, en hoe het van invloed is op de ontwikkeling en de kenmerken van de ziekte van Alzheimer³.
Ze citeren uit onderzoeken die aantonen dat het verouderingsproces wordt gekenmerkt door een progressieve aantasting van het circadiaanse ritme. Deze aantasting ontstaat voor een deel door de aftakeling van de nucleus suprachiasmaticus en de epifyse. Hierdoor vermindert de aanmaak van melatonine. Ze noemen eveneens andere onderzoeken waaruit blijkt dat de biologische klok bij patiënten met Alzheimer vaak ernstig is verstoord. De mate van de verstoring van de melatonineafscheiding is gerelateerd aan de ernst van de mentale problemen. Ze verklaren dat patiënten met een verstoord slaap-/waakritme problemen hebben met de melatonineafscheiding. Doordat het dagelijkse afscheidingsritme van melatonine is veranderd, lijden patiënten met Alzheimer aan bepaalde klachten die gerelateerd zijn aan de verstoring van dat ritme, zoals een delirium, onrust of slaap-/waakproblemen.
Om dit zogenaamde 'sundowners syndroom' bij patiënten met Alzheimer te verlichten, heeft men zonder veel succes sedatieven toegepast, zoals benzodiazepines, of antipsychotica, zoals haloperidol. Soms leidden deze middelen zelfs tot een verergering van de klachten. Supplementen met melatonine daarentegen lijken veel interessanter, juist omdat ze de oorzaak van de problemen aanpakken, namelijk een verminderde aanmaak van melatonine.
Open of gecontroleerde onderzoeken tonen een significante vermindering aan van de cognitieve aftakeling bij Alzheimerpatiënten wanneer ze behandeld worden met melatonine. Deze gunstige effecten op de cognitieve functie zou deels te danken zijn aan het vermogen van melatonine om bij ouderen de diepe slaap te verbeteren en de herstellende fases van de slaap te bevorderen. Daarnaast beschermt melatonine de neuronen tegen beschadigingen door bèta-amyloïde en de ontwikkeling van amyloïde plaques. Dit verschijnsel is nauw verwant aan de ziekte van Alzheimer⁴.

Kankerbestrijdende mechanismen

Uit celonderzoeken bij dieren en mensen is gebleken dat melatonine duidelijke kankerbestrijdende eigenschappen vertoonde. Melatonine is in staat direct verschillende soorten menselijke kankercelen te vernietigen. Wanneer er zich reeds tumoren in het lichaam bevinden, dan is melatonine in staat om de groei van de tumoren te remmen. Melatonine heeft natuurlijke kankerremmende eigenschappen die de groei van kankercellen afremt. Het is in staat de ontwikkeling en het metabolisme van een tumor te vertragen doordat het de lichaamstemperatuur verlaagt. Melatonine is een antioxidant die andere antioxidanten stimuleert. De stof belemmert tumoren bij de beschadiging van normale cellen door radicalen. Hierdoor beperkt melatonine oxidatieve beschadigingen van het DNA, van aminozuren en van eiwitten.

Een goede aanvulling bij behandeling van kanker

In een groot aantal onderzoeken is gebruik gemaakt van melatonine tijdens de behandeling van kanker. Het werd alleen, of in combinatie met andere behandelingen gebruikt. Melatonine lijkt de doeltreffendheid van andere kankerbestrijdende behandelingen te versterken. Het vermindert bepaalde bijwerkingen, vergroot de overlevingskans en verbetert de kwaliteit van leven van de patiënten.
Wanneer melatonine wordt ingezet als ondersteunend middel bij de behandeling van kanker, dan lijkt de stof de groei van bepaalde kankercellen te remmen. Bovendien zou de stof bij kunnen dragen aan de bestrijding van de bijwerkingen van chemotherapie en bestralingen.
In een literatuurstudie werden 100 onderzoeken bij de mens bestudeerd. 50 van deze onderzoeken beoordeelden het effect van melatonine als ondersteunende behandeling bij kanker. De ander onderzoeken beoordeelden het endogene melatonineniveau bij patiënten met kanker.
In een meta-analyse werden 10 rapporten onderzocht die werden gepubliceerd tussen 1992 en 2003. Hierin stonden de resultaten van tien placebogecontroleerde gerandomiseerde onderzoeken die uitgevoerd waren in Polen en Italië. Het betrof hier patiënten met een tumor die melatonine in combinatie met een andere behandeling ondergingen. Onderzoekers constateerden dat alle verschillende doseringen van melatonine die tijdens een overlevingsjaar werden gebruikt een gunstige invloed hadden. Het hormoon werd als aanvullende behandeling bij verschillende kankers in een gevorderd stadium. Patiënten die melatonine hadden ontvangen, hadden 44% minder kans om te overlijden in het jaar volgend op het onderzoek dan de patiënten die geen melatonine hadden ingenomen⁵.

Verlengt de levensverwachting bij de muis

Tijdens een onderzoek ontvingen muizen elke avond 10 mcg melatonine per milliliter in hun drinkwater. Aan het begin van het onderzoek waren de behandelde dieren reeds 575 dagen oud. Niet alleen de maximale levensverwachting van de muizen nam toe met 20%: de muizen vertoonden eveneens kenmerken van veel jongere dieren. Hun vacht was mooier, en de muizen waren krachtiger, actiever en gezonder⁶. Een tweede onderzoek bij een andere muizensoort leverde vergelijkbare resultaten op⁷.

---------------------------------------------------------------------------
1. Melatonin replacement therapy in elderly insomniacs, 1995, 18(7); 598-603.
2. Herxheimer A. et al., Melatonin for the prevention and treatment of jet lag, Cochrane Database Syst. Rev., 2002, (2): CD001520.
3. Wu Y.H. et al., The human pineal gland and melatonin in aging and Alzheimer disease, J. Pineal Res., 2004 Dec 21 (online pub date).
4. Cardinali D.P. et al., Clinical perspectives for the use of melatonin as a chronobiotic and cytoprotective agent, Ann. NY Acad. Sci., 2005 Dec, 1057: 327-36.
5. Melatonin in the treatment of cancer: a systematic review of randomized controlled trials and meta-analysis, 20th Annual Meeting of the American Association of Naturopathic Physicians, August 24 through 26 2005, Phoenix, Arizona.
6. Maestroni G.H.M. et al., Pineal melatonin, its fundamental role in aging and cancer, in: Neuroimmunomodulation: interventions in aging and cancer, Annals of the NY Academy of Sciences, 1988, 521: 140-148.
7. Maestroni G.H.M. et al., Melatonin, stress and the immune system, Pineal Research Review, 1989, 7: 203-26.